بنام آنکه عقل را فطرت آموخت

 مبدأ و معاد از مسائل بسیار مهمی است که در قرآن مجید بطور گسترده مطرح شده است به گونه‎ای که حدود دو هزار آیه از آیات قرآن ( یعنی یک سوم مجموع آیات قرآن ) به معاد تعلق گرفته است و یک سوم آن نیز آیات مربوط به مبدأ‌ می‎باشد.

 این مطلب نشانه اهمیت مبدأ و معاد و روز رستاخیز است. مسائلی که آیات بدان پرداخته‎اند، از قبیل دادگاه عدل الهی، بهشت و جهنم، نامه اعمال، تجسم اعمال، معاد جسمانی، و میوه‎های بهشتی و... است. رمز این همه با اهمیت شمردن معاد روشن است؛ زیرا انسان در صورتی در مسیر سعادت حرکت می‎‎کند و به آن نائل می‎شود که به دو اصل مهم معتقد باشد نخست؛ اصل مبدأ‌ و یکتاپرستی و دیگر، اعتقاد به معاد و بازگشت انسان به خدا.

اعتقاد به خدا، به انسان می‎آموزد که خداوند در همه جا و در همه حال مراقب انسان است (هُوَ مَعَکُمْ اَیْنَما کُنْتُمْ) (حدید/ 4و مجادله /7) اعتقاد به معاد، می‎آموزد که خداوند به تمام اسرار درونی انسان آگاه است و اعمال انسان از نظر خدا پوشیده نیست (وَ هُوَ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدوُر) (آل عمران/ 119) (یَعْلَمُ خائِنَةَ الاَعْیُنْ وَ ما تُخْفِی الصُّدوُر) (فاطر/ 19) بنابر آیات قرآن ، روز رستاخیز پرونده اعمال هر انسانی در دادگاه عدل الهی مورد بررسی قرار می‎گیرد؛ دادگاهی که نه می‎توان قاضی آن را فریب داد و نه شهود آن قابل انکار است. براساس آیه شریفه «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراََ یَرَه وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاََ یَرهُ» (زلزال/ 7 و 8) و نیز آیه شریفه «وَ لا یُغادِرُ صَغیرَةََ وَ لاکَبیرَةََ اِلّا اَحْصیها» (کهف/ 49) کوچکترین و بزرگترین عمل هر انسانی مورد قضاوت حضرت حق قرار می‎گیرد و انسان در برابر آن مسئول است.

توجه به دو اصل مذکور سبب می‎شود که انسان در همه حال خدا را بر اعمال خود ناظر بداند و معصیت نکند و چنانچه از یاد خدا غافل شد شیطان بر او مسلط می‎شود؛ همانگونه که آیه شریفه می‎فرماید؛ «وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیَّضْ لَهُ شیطاناََ فَهُوَ لَهُ قَرین» [هر کس از یاد خدا روی گردان شود، شیطان را به سراغ او می‎فرستیم پس همواره قرین و همراه او خواهد بود!]( زخرف/36)

تا بحال به این موضوع فکر کردید که اعتقاد به معاد  چه اثری می تواند روی روح وروان ما داشته باشد ؟
به نظر من مسئله معاد از مسائلی است که از همه جهات می تواند در زندگی بشر نقش اصلی را بازی کند.
نقشی که متاسفانه خیلی کم به آن بها داده شده است.
اما آثار این اعتقاد بزرگ بطور خلاصه:

1. باریابى به مقام ابرار (نیکان)

(لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَـکِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَْخِر...)( بقره/ 177); نیکى تنها این نیست صورت خود را به سوى مشرق ومغرب کنید، بلکه نیکى آن است که به خدا و روز رستاخیز و... ایمان آورند.

2. پیش گیرى از غرور علمى و انحراف اندیشه

راسخان در علم مى گویند: (رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّاب * رَبَّنَآ إِنَّکَ جَامِعُ النَّاسِ لِیَوْم لاَّ رَیْبَ فِیهِ إِنَّ اللَّهَ لاَ یُخْلِفُ الْمِیعَادَ)(آل عمران/ 8ـ9); پروردگارا! دل هاى ما را ـ بعد از آن که ما را هدایت کردى ـ ازراه حق منحرف مگردان و از سوى خود رحمتى بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده اى. پروردگارا! تو مردم را در روزى که تردیدى در آن نیست جمع خواهى کرد، قطعاً خداوند از وعده خودسرپیچى نمى کند.

3. رهایى از بى خبرى و گریز از آتش جهنم

(إِنَّ الَّذِینَ لاَ یَرْجُونَ لِقَآءَنَا وَ رَضُوا بِالْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ اطْمَأَنُّوا بِهَا وَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ ءَایَـتِنَا غَـفِلُون * أُولَـئِکَ مَأْوَهُمُ النَّارُ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ)( یونس/7ـ8); کسانى که امید به دیدار ما ندارند و به زندگى دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند و کسانى که از آیات ما غافلند;همه آنها جایگاهشان آتش است، به خاطرکیفرآن چه به دست مى آورند.
4. گرایش به خوبى ها

(فَمَن کَانَ یَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صَــلِحًا وَ لاَ یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدَ)( کهف/110); پس هر کس به لقاى پروردگارش امید دارد باید به کار شایسته بپردازد و کسى را در عبادت پروردگارش شریک نکند.

5. مقاومت در میدان جهاد

(قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَـقُوا اللَّهِ کَم مِّن فِئَة قَلِیلَة غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةَم بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّـبِرِینَ)( بقره/ 249); کسانى که به دیدار خداوند یقین داشتند، گفتند: بسا گروهى اندک که بر گروهى بسیار، به اذن خدا پیروز شدند و خداوند با بردباران است.

6. پیش گیرى از مفاسد اجتماعى و اقتصادى

(ویلٌ لِلمُطَفِّفین * اَلَّذینَ اِذَا اکتالوا عَلَى النّاسِ یَستَوفون * واِذا کالوهُم اَو وزَنوهُم یُخسِرون * اَلا یَظُنُّ اُولئکَ اَنَّهُم مَبعوثون * لِیَوم عَظیم * یَومَ یَقومُ النّاسُ لِرَبِّ العــلَمین)( مطففین/ 1ـ6); واى بر کم فروشان; آنان که وقتى براى خود پیمانه مى کنند، حق خود را به طور کامل مى گیرند، امّا هنگامى که مى خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم مى گذارند آیا آنان گمان نمى کنند که برانگیخته مى شوند در روزى بزرگ; روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان مى ایستند.

چند  روز قبل  برای همایش وبلاگنویسان که به ابتکار خانواده مرحوم حسن آقا برگزار شده بود رفته بودم تهران. توی راه برگشت  موضوعی فکر مرا درگیر خودش کرد .

سوالی که ذهن خیلی از ما ها را مشغول کرده باشه.
چرا به معاد اعتقاد داریم؟

دلیلش چی می تونه باشه؟
اصلا هیچ اثری هم در رفتار واعمال ما داره یا نه؟
البته چند وقتی است که شروع به بررسی موضوع معاد کرده ام ولی همین درگیر شدن ذهن خودم به این موضوع باعث شده که تصمیم بگیرم تا بیشتر به این موضوع بپردازم .
کسی نمی تونه شک کنه که!
از اثرات اعتقاد به معاد همین کافیه که، انسان را از گناه باز داره. خدا فراموشى معاد و روز حساب را از عوامل گمراهى مى داند. (...اِنَّ الَّذینَ یَضِلّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ لَهُم عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسوا یَومَ الحِساب) (ص/ 26 )... در حقیقت کسانى که از راه خدا گمراه مى شوند چون روز حساب را از یاد برده اند عذاب سختى دارند.
جامعه اى که تنها علم و آگاهى به معاد داشته باشد، ولى آن را باور نکرده و به مرحله یقین نرسیده باشد، از انحراف، ستم و تعدّى مصون نخواهد بود. هنگامى که انسان به چیزى یقین پیدا کنه و باور داشته باشه، دیگر آن را فراموش نمى کند .یقین به معاد است که از انحرافات جلوگیرى مى کند.
داشتن عنوان مذهبى به تنهایى دلیل نمى شود که در جامعه انحرافى نباشد. در جامعه اى که اکثر مردم معاد را باور کنند، انحرافات کاهش مى یابد. نمونه آن ماه رمضان در جوامع اسلامى است، چون در این ماه مردم بیش از ماه هاى دیگر به یاد معاد هستند، میزان بزه کاری هاى اجتماعى کاهش مى یابد.

انسان، مسافرى است که به سوى خدا سیر مى کند: (یَـأَیُّهَا الإِنسَنُ اِنَّکَ کَادِح اِلَى رَبِّکَ کَدحًا فَمُلَقِیهِ)[انشقاق/6] و در این مسیر اگر به لحاظ دستورهاى تشریعى با حسن اختیار خود در راه مستقیم قرار گیرد، خداوند را با مهر و لطفش ملاقات مى کند: (إِنَّ رَحمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ المُحسِنِینَ)[اعراف/ 56]و اگر با سوء اختیار خویش به بیراهه برود، با قهر و غضب الهى روبه رو خواهد شد: (إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ)[سجدة/ 22]
بنابر این، انسان باید همیشه به یاد آخرت باشد و بداند که پایان سفرش لقاى حق است، که یا به قهر او گرفتار مى شود و یا مشمول مهر و رحمت وى مى گردد.
قرآن مجید، بهترین  ره توشه این مسافرت را تقوا مى داند و در بیش از هزار آیه، با بیان هاى گوناگون، انسان را به تحصیل آن فرا مى خواند (که ذکر آنها از عهده این گفتار خارج است); چنان که مى فرماید: (تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقوَى وَاتَّقُونِ یَأُولِى الأَلْبَـبِ)[بقرة/197]براى خود توشه برگیرید که در حقیقت، بهترین توشه، پرهیزگارى است، واى خردمندان! از من پروا کنید.
هیچ پیامبرى نیامده، مگر آن که بهترین پیامش تأمین زاد راه، یعنى تقوا بوده است، تا انسان ها آگاه شوند که مسافرند و نیاز به ره توشه دارند; نمونه هایى از پیام آنان در سوره شعراء، آیات 106تا179 از زبان حضرت نوح، هود، صالح، و ...(ع) با جمله (فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَأَطِیعُون) و عبارات دیگر بیان شده است.

قرآن کریم مى فرماید: (یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلتَنظُر نَفْسٌ مَّا قَدَّمَت لِغَد وَاتَّقُوا اللَّهَ إِن اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا تَعمَلُونَ)[حشر/ 18]اى کسانى که ایمان آورده اید! ازخدا بپرهیزید و هر کس باید بنگرد تا براى فردایش چه چیز از پیش فرستاده و از خدا بپرهیزید که خداوند از آن چه انجام مى دهید، آگاه است.
هم چنین مى فرماید: (فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا استَطَعتُم وَاسمَعُوا وأَطِیعُوا وَأَنفِقُوا خَیرًا لاَِنفُسِکُم وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولـلـِکَ هُمُ المُفلِحُونَ)[تغابن/16] پس تا مى توانید تقواى الهى پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که براى شما بهتر است و کسانى که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند، رستگارانند...

بنام خدا

یکی از موضوعات مهم در بحث معاد این است که اصلا آیا قرآن هم اشاره ای به  انکار معاد کرده یا نه؟
راستی به نظر شما قرآن ،این آخرین معجزه وحی الهی چطور با این مسئله کنار آمده است؟

پس خوبه که نظر خود قرآن را هم در این باره بدونیم.

قرآن کریم، درباره این موضوع مى فرماید: وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِىَ خَلْقَهُ قَالَ مَن یُحْىِ الْعِظَـمَ .. ( یس/78) و براى ما مثالى زد و آفرینش خود را فراموش کرد و گفت: چه کسى این استخوان ها را زنده مى کند، در حالى که پوسیده است؟

شأن نزول آیه چنین است: یکی از مشرکان به نام «عاص بن وائل» قطعه استخوان پوسیده اى را پیدا کرد و گفت: «با این دلیل محکم به مخاصمه با محمد(ص) برمى خیزم و سخن او را درباره معاد ابطال مى کنم.» آن را برداشت و نزد پیامبراکرم(ص) آمد و گفت: «چه کسى مى تواند این استخوان هاى پوسیده را از نو زنده کند؟» آیات فوق نازل شد و پاسخ دندان شکنى به او و هم فکران او داد.

منظور از «ضرب المثل» در این جا «ضرب المثل» عادى و تشبیه و کنایه نیست، بلکه بیان استدلال و ذکر مصداق، به منظور اثبات یک مطلب کلى است.

آرى این فرد خیره سر و مغرور فکر مى کرد، دلیل محکمى براى نفى معاد پیدا کرده است و پیامبر اکرم(ص) هیچ پاسخى در برابر این منطق نخواهد داشت، ولى قرآن کریم در پاسخ به او مى فرماید: اگر آفرینش خویش را فراموش نکرده بودى، هرگز به چنین استدلال واهى و سستى دست نمى زدى! (بقره، آیه259 )

بنام آنکه جان را فطرت آموخت

در پست قبلی موضوع معاد  را از طریق دلیل گفتاری ونقلی مورد بررسی قرار دادیم .
اما :
اثبات معاد به روش برهان عقلی
امّا براهین عقلى براى اثبات قیامت دو قسم است:
الف: براهینى که امکان معاد را ثابت مى کند: مثل برهان قدرت; خداوند از آیه 6 تا 11 از سوره «ق» مى فرماید:
1. خداوند قدرت دارد آسمان و ستارگان و زمین و... را با آن همه عظمت بیافریند;
2. این همه قدرت و عظمت براى بینایى بندگان توبه کار است;
3. در نتیجه، خدا با چنین قدرتى مى تواند او را دوباره زنده و قیامت را برپا نماید; لیکن چشم بصیرت لازم است.
ب: براهینى که ضرورت معاد را ثابت مى کند; از جمله:
1. برهان حکمت: الف: کار خدا عبث نیست و هدف حکیمانه دارد; ب: همه پدیده هاى هستى به حکم قوانین حاکم بر آن ها نابود شدنى است; نتیجه آن که: اگر فراتر از این پدیده ها، چیز دیگرى نباشد، آفرینش جهان عبث خواهد بود، و خداوند کار عبث نمى کند.
2. برهان عدالت: الف: خدا ستم نمى کند;(نساء، 40; یونس،44; کهف، 49) ب: در این دنیا انسان ها با اختیارى که دارند اعمال نیک و زشت انجام مى دهند و همه مى میرند. این جهان، ظرفیت و گنجایش پاداش و کیفر همه کارهاى خوب و بد را ندارد، چگونه مى توان در دنیا به کسى که همه هستى اش را در راه نجات و هدایت انسان ها ایثار کرده است، پاداش داد و چگونه مى توان کسى را انسان هاى بى شمارى را قربانى اهداف و خواسته هاى نفسانى اش کرده است، کیفر نمود. باید جهان دیگرى که ظرفیت پاداش و کیفر این نوع انسان ها را داشته باشد، وجود داشته باشد، تا عدالت خداوند خدشه دار نگردد. نتیجه آن که: اگر قیامتى نباشد تا خدا بر اساس عدالت خود رفتار نماید، عدالتش خدشه دار مى شود.
3. برهان رحمت: الف: از صفات خداوند، «رحمت» به معناى اعطاى فیض و نعمت به موجودى است که قابلیت و استعداد آن را داشته باشد. ب: انسان استعداد حیات جاودانه دارد.
در نتیجه: چون خداوند چنین فیضى را از انسان نمى گیرد و با مرگ نیز قطع نمى گردد، پس قیامتى باید باشد تا این فیض ادامه پیدا کند.
در قرآن از براهین متعدد دیگرى از قبیل: برهان حرکت و هدف، دلیل بقاى روح، دلیل آفرینش نخستین و... سخن به میان آمده است.
با دلایلى که ذکر شد، فهمیده مى شود که اگر قیامتى نباشد، زندگى بى هدف خواهد بود.
پس مرگ انسان، براى سازندگى مجدد و بهتر و همیشگى است. مرگ حرکت از مرحله پست به مرحله عالى تر است. امید رسیدن به چنین مراحل عالیه و تکامل یافته، زندگى را هدفدار مى کند. در غیر این صورت چه امیدى به زندگى و چه هدفى از آن خواهد بود؟
خلاصه بحث:
باید قیامت و بهشت و جهنم باشد و لذّات معنوى روحى در دنیا و فشارهاى وارد شده بر روح و جسم آدمى در این جهان، دلیل بى نیازى به بهشت و جهنم و نبود قیامت نیست.

روزهای پایانی نمایشگاه ،یک ساعت مانده به افطار بود که دانشجویی اومد پیشم وبعد از سلام  گفت: می خواهم خیلی رک وصریح باهات صحبت کنم . با لبخندی پاسخشو دادم و تعارفش کردم روی صندلی بنشیند.بعد از کمی سلام واحوالپرسی ازش خواستم تا حرف دلشو بزنه.

حرف دوست عزیزم (که بعدا با هم دوست شدیم):

 من به مبدأ، توحید و عدالت خداوند متعال معتقدم و به نمازگزاردن پاى بند هستم; ولى نسبت به وجود بهشت و جهنم به این صورتى که امروزه در جامعه ما رایج است; یعنى دنیاى دیگرى باشد که انسان ها پس از مرگ به آن جا منتقل شوند، شک دارم و بر این باورم که بهشت و جهنم به همراه زندگى و حیات همین دنیاست که در قالب جهنم بدى ها و فشارها بر روح و جسم آدمى فشار وارد مى کند و در نقطه مقابل، بهشت نیز همان لذّات معنوى روحى است که به روح انسان ها وارد مى شود; جواب شما چیست؟

اما پاسخ من به ایشان البته با کمی ویرایش:

 پس از موضوع توحید، مهم ترین موضوع، موضوع معاد و قیامت است. وبه همین دلیل قرآن کریم حدود 1200 آیه به آن پرداخته است.

اثبات قیامت از دو راه ممکن است:

 الف: نقلى (قرآن و روایات)

 ب: براهین عقلى.

راه های اثبات قیامت از طریق قرآن:

1. در برخى آیات، منکران معاد را خلع سلاح مى کند; آنان که مى گویند: جز همین زندگى دنیایى، خبر دیگرى نیست... .(جاثیه،24)

2. گاهى از کسانى که قیامت را بعید مى شمارند، دفع شبهه مى کند.

3. با ذکر نمونه هایى از زنده شدن دوباره، در همین دنیا (مثل: داستان اصحاب کهف، مقتول بنى اسرائیل، عُزیر پیامبر، زنده کردن چهار کبوتر براى حضرت ابراهیم(ع)، زنده شدن مردگان به دست حضرت مسیح(ع) به اذن خداوند، مرگ طبیعت در پاییز و زمستان و زنده شدن دوباره آن در بهار و تابستان و...) به منکران معاد مى فهماند که وقوع رستاخیز محال نیست.

ادامه اش را در پست بعدی دنبال کنید